Мэргэжлээ сонгох бидний аялал эцсийн зогсоол дээрээ ирж байна. Цааш хөдлөхөөсөө өмнө сүүлийн нэг сар гаруй хугацаанд үргэлжилсэн адал явдлаа хураангуйлж үзье.  

• Эрэл хайгуул. Шинэ орон зайд эрэл хайгуул хийж, олон төрлийн шинэ сонголт нээн илрүүлснээр та өөрийнхөө өмнө ямар олон боломж байгааг олж мэдсэн гэж найдаж байна. Өөртөө тохирох зөв мэргэжлийг сонгож, карьераа бүтээх аян замдаа та өөрийн сонирхол, үнэт зүйл болон ур чадварыг нээн илрүүлэх эхний алхмаа бидэнтэй хамт хийсэн билээ. Түүнчлэн ажил мэргэжил, хөдөлмөрийн зах зээлтэй танилцаж, дараагийн адал явдал өрнөх газрын зургаа бэлтгэж авсан биз ээ.
• Тодорхойгүй байдал. Адал явдал бүрд эрсдэл, тодорхойгүй байдал бий. Мэргэжлээ сонгох талаар бодоход л хаанаас эхлэх нь ойлгомжгүй нөхцөл байдал таныг угтсан шүү дээ. Үүн дээр нэмээд ирээдүйд юу болж өрнөхийг хэн ч хэлж мэдэхгүй гэхээр бага зэрэг айж зүрхшээмээр санагдах нь бий. Гэхдээ биднийг тойрч эргэлдэх энэ олон асуулт, тодорхойгүй байдал адал явдлыг сонирхолтой, сэтгэл хөдөлгөм болгодог биш гэж үү?
• Сорилт. Карьераа тодорхойлж, мэргэжлээ сонгох энэ үйл явц яг л адал явдалт кино гэсэн үг. Өөртөө тохирох мэргэжлийг олж мэдэхийн тулд юуны өмнө өөрийгөө танин мэдэх алхам хийснээрээ та гол дүрийн баатар бүрийн туулдаг сорилтыг давсан юм. Дараа нь, ажил мэргэжлийн талаар судлахаас эхлээд нийгмийн харилцаа – хөдөлмөрийн зах зээлд оролцох амаргүй даваа хүлээж буй. Энэ бүх сорилтыг даван туулах хэрэгслээр таныг хангах бидний даалгавар энд хүрээд өндөрлөх болно. Одоо гол дүрийн баатар таны өмнө сургуулиа сонгох, шийдвэрээ гаргах гэсэн хоёр алхам л хүлээж байна.
• Өсөлт бас хөгжил. Суусан цэцнээс явсан тэнэг дээр гэж монгол үг бий. Яг л үүний адилаар таны шинээр олж авсан мэдлэг, хуримтлуулсан туршлага хийгээд туулсан сорилт бүр таны хувийн өсөлт, хөгжилд тодорхой хувь нэмэр оруулсан байж таарна. Удахгүй таны амьдралыг тодорхойлж эхлэх сургууль, ажлын талбарт энэ үйл явц улам эрчимтэй өрнөнө гэдэгт анхаарлаа хандуулаарай. Ялангуяа өөрт тохирох мэргэжлийг сонговол ур чадвараа сайжруулж, мэдлэгээ ахиулахад нэмэр болох бөгөөд ирээдүйд хөгжиж дэвших боломж нээж өгнө.

Нэг аяллын төгсгөлд, нөгөө аяллын өмнө

Адал явдал туулж яваа хүн бүр өөрчлөгдөж буй дэлхий ертөнц, нөхцөл байдалд дасан зохицох ёстойн адилаар хуримтлуулсан туршлага, олж авсан шинэ мэдлэгтээ уялдуулж карьераа өөрийн хүссэн байдлаар бүтээх боломж таны өмнө бүрэлдэх болно. Холын аянд гарах, зөв мэргэжлээ сонгох хоёр яг адилхан үйл явдал учраас замд тань тулгарах олон сорилтод бууж өгөлгүй тууштай байж, асуудал таарах бүрд нээлттэй хандахыг хичээгээрэй. Мөн өөрийгөө болон бусдыг ч бас амьдралд суралцаж яваа гэдгийг санаж, уян хатан хандахаа мартуузай.

Харин одоо аяллынхаа сүүлийн алхмыг эхлүүлцгээе.

Сонголт: Сургуулиа сонгохын өмнө

Монгол дахь их, дээд сургуулийн тухай статистик

Манай улсын хэмжээнд одоо үргэлжилж буй 2022-2023 оны хичээлийн жилд нийт 69 их, дээд сургууль үйл ажиллагаа явуулж байна. Үүнд:

• Их сургууль 33 буюу 47.8%
• Дээд сургууль 35 буюу 50.7%
• Коллеж 1 буюу 1.4%-ийг эзэлж байгаа юм.

Эдгээр их, дээд сургууль, коллежийн 16 нь төрийн өмчийн, 50 нь хувийн өмчийн, 3 нь олон нийтийн/шашны өмчийн сургалтын байгууллага. Нийт сургалтын байгууллагын 92.8% нь Улаанбаатар хотод төвлөрдөг бол үлдсэн 7.2% нь хөдөө, орон нутагт сургалтын үйл ажиллагаа явуулдаг ажээ.

Их, дээд сургууль, коллежид нийт 145,267 суралцагч (88,823 буюу 61.1% нь эмэгтэй, 56,444 буюу 38.9% нь эрэгтэй) суралцаж байгаа нь өмнөх хичээлийн жилийн нийт суралцагчдын тооноос 3,387 буюу 2.3%-аар буурсан үзүүлэлт юм. Шинээр элссэн 26,316 суралцагчдын 62.9%-ийг эмэгтэй, 37.1%-ийг эрэгтэй суралцагч эзэлж байна. Нийт суралцагчдын:

• 54.9% нь төрийн өмчийн,
• 40.5% нь хувийн өмчийн,
• 4.6% нь олон нийтийн/шашны өмчийн сургуульд суралцдаг.

Та дэлгэрэнгүй жагсаалттай танилцахыг хүсвэл ЭНД дарна уу.

Гарын авлагууд

МУИС-ийн гарын авлагатай ЭНД дарж танилцана уу, хөтөлбөртэй ЭНД дарж танилцана уу.

ХААИС-ийн гарын авлагатай ЭНД дарж танилцана уу,

ШУТИС-ийн гарын авлагатай ЭНД дарж танилцана уу.

МУБИС-ийн гарын авлагатай ЭНД дарж танилцана уу.

СУИС-ийн гарын авлагатай ЭНД дарж танилцана уу.

АШУҮИС-ийн гарын авлагатай ЭНД дарж танилцана уу.

СЭЗИС-ийн гарын авлагатай ЭНД дарж танилцана уу.

Карьерт сургууль хэрхэн нөлөөлдөг вэ?

Боловсрол чухал. Мэргэжил чухал. Карьер чухал. Энэ бүх чухал зүйлийн эхлэлийн цэг учраас сургуулиа зөв сонгох нь илүү чухал гэсэн үг. Ирээдүйн амьдралыг бүхэлд нь шийдэж мэдэх энэхүү том шийдвэрийн өмнө ирээд ахлах ангийн сурагч нар тулгамдах нь бий. Чухал сонголт, том шийдвэрийн өмнө сандардаггүй хүн гэж хаана байх билээ дээ. Юуны өмнө ямар ч том асуудлыг жижиг хэсгүүдэд хувааж үзвэл хялбар болдог зарчмыг ашиглаад үзье.

• Карьерын боломж. Таны элсэн орсон сургууль, сурах явцдаа үзсэн хичээлүүд, гүйцэтгэсэн бие даалтын ажлууд ирээдүйн ажлын талбарт тань хэрэг болно. Их сургуулиа төгссөний дараа олдох карьерын боломжууд таны суралцах хугацаандаа олж авсан мэдлэг, чадвараас л хамаарна. Тиймээс өөрийн сонирхол, карьерын зорилгод нийцсэн сургууль сонгосноор ажлын талбарт нэвтрэх, амжилтад хүрэх тийзээ захиална л гэсэн үг.
• Хувийн хөгжил. Хүн өөрийн онцлог, үнэт зүйл болон сонирхолд нийцсэн карьерын дагуу тохиромжтой сургуульдаа элсэн орж суралцвал бүх талаар хөгжих боломж нээгддэг. Шинэ ур чадварт суралцах, хүсэл тэмүүллээ гүнзгий танин мэдэхээс эхлээд хувь хүний үүднээс өөрийгөө сорьж хөгжих энэ боломж хүн бүрд олддоггүйг санах хэрэгтэй.
• Санхүүгийн тогтвортой байдал. Таны мэргэжил, боловсролын сонголт ирээдүйн санхүүгийн тогтвортой байдал, худалдан авах чадамжид хүчтэй нөлөөлнө. Сайн ажлын байр, өндөр цалинтай мэргэжил гээд санхүүгийн тогтвортой байдал, бие даасан байдалд хүргэх хүчин зүйлс мэдээж бий. Үүнээс гадна мэргэжлээ сайн эзэмшиж чадвал хөдөлмөрийн зах зээлд, амьдарч буй талбартаа өөрийн байр суурийг олоход харьцангуй бага хүндрэл учирна.
• Амьдралын чанар. Ажил амьдралын тэнцвэртэй байдлыг хангасан, өөрийн сонирхол, хүсэл тэмүүллээ хэрэгжүүлэх боломжийг олгодог мэргэжил сонгосноор та сэтгэл хангалуун, аз жаргалтай амьдрах болно.
• Ирээдүйд бэлэн байх. Сургуульд өнгөрөх жилүүд бол залуу хүмүүсийн хувьд ирээдүйдээ бэлтгэх чухал үе. Таны боловсрол, ажил мэргэжлийн талаар гаргасан шийдвэр олон жилийн турш таны ирээдүйг тодорхойлох юм. Судалгаа хийж, үндэслэлтэй шийдвэр гаргахад цаг гаргаснаар та ирээдүйд тохиолдож болох олон үйл явдалд илүү сайн бэлтгэлтэй байх болно.

Сургууль, мэргэжлээ сонгох шийдвэр байнгын, нэг удаагийн байх албагүй бөгөөд бодлоо өөрчилж, өөр хувилбаруудыг судлах нь хэвийн зүйл гэдгийг санаарай. Түүнчлэн аль болох сайн судалж, тунгаан бодох тусам урт хугацаанд амжилттай, сэтгэл ханамжтай амьдралд хүргэх сонголт хийх магадлал нэмэгдэнэ гэдгийг ч бас санахад илүүдэхгүй биз ээ.

Сургуулиа сонгоход анхаарах 7 зүйл

1. Академик зохицол. Та өөрийн сонирхол, зорилгодоо нийцсэн хөтөлбөр болон хичээлээр мэргэшсэн сургуулиудыг судлах хэрэгтэй. Мөн сургалтын хөтөлбөр, хичээлээс гадуурх үйл ажиллагаа болон оюутнууддаа үзүүлдэг дэмжлэгийг тооцох нь ухаалаг алхам болно.
2. Орчин. Сургуулийн байршил, оюутны дотуур байр болон орчны нөхцөл байдлыг судалж үзээрэй. Та ямар орчин, уур амьсгалд илүү тайван, урам зоригтой байж чадахаа мэдэж байгаа бол түүндээ тохирох сургууль олоход л хангалттай.
3. Нэр хүнд, нөөц боломж. Сургуулийн нэр хүнд, төгсөгчдийн амжилт, нөөц боломж болон түүнийгээ оюутнууддаа хэрхэн зориулдгийг судлаарай. Оюутныхаа амжилтад зориулж эрдэм шинжилгээний ажилд нь зөвлөгөө өгдөг, карьерын зөвлөх үйлчилгээ үзүүлдэг байх нь том давуу тал болно.
4. Зардал, санхүүгийн дэмжлэг. Сургалтын төлбөрөөс гадна бусад зардлуудын хэмжээг судлах нь зүйтэй. Дараа нь, төлбөрийн хөнгөлөлт, тэтгэлэгт хөтөлбөр гэх мэт хувилбаруудыг эртнээс судалж өөрийгөө бэлтгээрэй. Тухайн сургуульд суралцсанаар гарах урт хугацааны ашиг тусыг таамаглах, гаргасан зардлаа хөрөнгө оруулалтын үүднээс хандаж хэр ашигтай байхыг нь тооцож үзээрэй.
5. Нэмэлт үйл ажиллагаа. Таны сонирхсон хичээлээс гадуурх үйл ажиллагаа, клуб, спортын хөтөлбөр санал болгодог сургууль хайж олоорой. Ийм төрлийн үйл ажиллагаанд оролцох нь оюутан насны сайхан дурсамж бүтээх, хувийн хөгжил, харилцаа холбоогоо сайжруулах боломжийг олгодог.
6. Багш оюутны харьцаа. Нэг багшид ногдох оюутны тоо цөөн байдаг сургууль сонгох нь ухаалаг алхам болно. Ингэснээр суралцах явцдаа багштайгаа илүү сайн харилцаа үүсгэх, өөртөө зориулагдсан байдлаар боловсролын үйлчилгээ авах гэх мэт давуу талтай.
7. Биечлэн уулз. Сонирхож байгаа сургуульдаа өөрийн биеэр очоод үзээрэй. Сургуулийн орчин нөхцөлтэй танилцахаас гадна багш ажилтан, оюутнуудтай ярилцвал та өөртөө хэрэгтэй олон мэдээлэл авах боломжтой.

Шийдвэр гаргахын өмнө

Бидэнтэй хамт мэргэжил сонголтын аялалд гарч, бариандаа амжилттай хүрэлцэн ирсэн танд баяр хүргэе. “Алхам алхмаар” мэргэжил сонголтын аяны хүрээнд эхлээд бид өөрийгөө судалж, хувийн онцлог, зан төлөв болон үнэт зүйл сонирхол зэрэг хүчин зүйл мэргэжил сонголтод ямар чухал болохыг олж мэдсэн. Дараа нь, ажил мэргэжил, хөдөлмөрийн зах зээл гэх мэт нийгмийн хүчин зүйл, орчин цагийн хандлагад төвлөрч судалсан. Харин одоо сургуулиа зөв сонгохын тулд үүний ач холбогдол, судлах арга замтай танилцсан учраас одоо танд шийдвэрээ гаргах л үлдэж байна.

Шийдвэр гаргахдаа гурван алхмаа дагаж, энэ хугацаанд олж мэдсэн зүйлсээ санаарай. Мөн шаардлагатай бол бидэнтэй холбогдоорой. Бид танд туслахад үргэлж бэлэн байх болно. Амжилт хүсье.